Narcistische baas. Interessante feiten over de narcist.

Omgaan met een narcistische baas is lastig, frustrerend, verwarrend en soms zelfs gevaarlijk. De woede-uitbarstingen, het impulsieve gedrag en het gebrek aan reflecterend vermogen van de narcistische baas hebben vaak een sterke invloed op het bedrijf of de afdeling waar ze werkzaam zijn, maar ook voor de werknemers. Op de werkvloer kan er sprake zijn van een gespannen, vijandige en onveilige sfeer. Het komt geregeld voor dat bedrijven die geleid worden door narcisten boetes krijgen wegens het negeren van wetten en soms zelfs failliet gaan vanwege impulsieve en riskante beslissingen. Werknemers lopen meer kans op het ontwikkelen van complexe posttraumatische stressstoornis (CPTSS) of burnout, vanwege langdurige blootstelling aan bedreigingen, manipulatie, onvoorspelbaar gedrag en woede-uitbarstingen.
Gelukkig is niet iedere narcistische baas hetzelfde; er zijn 3 verschillende typen narcistische bazen: de kwaadaardige narcist, de kwetsbare narcist en de exhibitionistische/hoog functionerende narcist. Ieder type heeft z’n sterke en zwakke punten, welke verderop in dit artikel uitgebreid beschreven worden. In dit artikel bespreken we het volgende:

  • hoe herken je een narcistische baas,
  • de impact die ze kunnen hebben op een bedrijf/afdeling,
  • de impact die ze kunnen hebben op een werknemer (vriend of vijand),
  • wat de beste manieren zijn om met een narcistische baas om te gaan, en
  • hoe je je als werknemer kan beschermen tegen de narcistische baas.

Ga naar:

Bij Barends Psychology Practice wordt behandeling aangeboden voor slachtoffers van narcisme. Meld je hier aan voor een eerste, gratis, sessie. (Afhankelijk van jouw zorgpolis kan behandeling (deels) worden vergoed).

Hoe kan je een narcistische baas herkennen?

Narcistische baas - subtypen kwaadaardige narcist, kwetsbare narcist en de hoog functionerende narcist

Voordat de kenmerken van de narcistische baas beschreven worden, is het belangrijk om te vermelden dat sommige narcistische trekken juist voordelig kunnen zijn voor een bedrijf en beschermend kunnen zijn voor de werknemer. Hoog functionerende narcistische bazen, bijvoorbeeld, zijn erg prestatie gericht, energiek, voelen zich comfortabel in contact met anderen, zijn erg gemotiveerd en laten zien over goede aanpassingsvaardigheden te beschikken [1]. Zij zijn vaker dan kwaadaardige of kwetsbare narcistische bazen ondersteunend en vriendelijk naar het personeel als dit een hoger doel dient (zoals bedrijfsdoelen).
Andere trekken kunnen zowel positief als negatief zijn. Een kwetsbare narcist, bijvoorbeeld, is erg kritisch en jaloers op anderen. enerzijds kan dit de motivatie en productiviteit op de werkvloer bevorderen, anderzijds kan het ervoor zorgen dat er een erg vijandige en stressvolle werksfeer ontstaat.
Met andere woorden: het hebben van een narcistische baas houdt niet altijd gelijk in dat er sprake is van terreur, lijden en emotioneel/psychisch misbruik.

Helaas heeft de narcistische baas ook veel negatieve kenmerken. Sommige van deze trekken zich zichtbaar bij elke narcistische baas, terwijl andere trekken weer specifiek zijn voor bepaalde narcistische typen of de situatie waarin ze zich begeven. Arrogantie en het ‘gevoel recht te hebben op’ komen voor bij iedere narcist, maar zelf-kritisch of gevoelens van machteloosheid zijn weer meer type-specifiek [1]. In het plaatje hierboven of -naast zijn de gedragingen, gevoelens en houdingen beschreven per narcistische baas type. De groene cirkel vertegenwoordigt de kwetsbare narcist, de paarse cirkel de hoog functionerende narcist en de blauwe cirkel de kwaadaardige narcist. Als kernmerken in twee of meer cirkels vallen, dan houdt dit in dat kenmerken (meer) voorkomen bij die twee typen.

Let erop dat sommige gedragingen, houdingen of gevoelens die specifiek zijn voor een bepaald type narcist ook voor kunnen komen bij andere typen. Als dit het geval is, dan is het vaak situatiegebonden en komt het niet veel voor. Een voorbeeld is het ‘beschuldigen van anderen’ bij de kwaadaardige narcist, hetgeen veel voorkomt bij hen. De kwetsbare narcist, daarentegen, beschuldigd anderen ook vaak, maar alleen als gevoelens van tekortschieten getriggerd worden. De kwetsbare narcist zet het voornamelijk in als een verdedigingstechniek, terwijl de kwaadaardige narcist normaliter zich nergens in tekort voelt schieten; voor de kwaadaardige narcist is het een manipulatie techniek.

(Advertentie. Lees verder voor meer informatie over narcistische bazen).

Hier volgt een overzicht van de gedragingen, gevoelens en houdingen die specifiek zijn voor een bepaald type narcist [1]:

Kwaadaardige narcist:

  • Opgeblazen gevoel overdreven eigendunk
  • ‘Recht hebben op’
  • Grandeur
  • Verwacht een voorkeursbehandeling
  • Gebrek aan empathie
  • Voelt zich bevoorrecht
  • Arrogant
  • Middelpunt van de aandacht willen zijn
  • Anderen beschouwen als publiek
  • Middelenmisbruik
  • Interpersoonlijke manipulatie
  • Ziedende woede
  • Interpersoonlijke macht en controle
  • Externaliserend gedrag
  • Minachtend
  • Anderen de schuld geven
  • Vinden dat regels niet van toepassing zijn op zichzelf
Kwetsbare narcist:

  • Opgeblazen gevoel overdreven eigendunk
  • ‘Recht hebben op’
  • Grandeur
  • Verwacht een voorkeursbehandeling
  • Gebrek aan empathie
  • Voelt zich bevoorrecht
  • Jaloers zijn op anderen
  • Hunkert naar importantie
  • Depressief
  • Machteloos
  • Boos
  • Vijandig
  • Comorbiditeit
  • Woede
  • Koestert wrok
  • Kritisch op anderen
  • Ongelukkig
  • Schiet tekort
  • Voelt zich het slachtoffer
  • Hulpeloos
  • Problemen met autoriteit
  • Fantaseert over eindeloos veel macht en succes
  • Wil niet reageren op andermans gevoelens of behoeften, tenzij ze overeenkomen met die van zichzelf
Hoog functionerend/Exhibitionistische narcist:

  • Opgeblazen gevoel overdreven eigendunk
  • ‘Recht hebben op’
  • Grandeur
  • Verwacht een voorkeursbehandeling
  • Arrogant
  • Middelpunt van de aandacht willen zijn
  • Anderen beschouwen als publiek
  • Jaloers zijn op anderen
  • Seksueel verleidend
  • Competitief
  • Hooghartig
  • Afwijzend
  • Gebruikt narcisme als motivatie
  • Energiek
  • Inzichtelijk
  • Welbespraakt
  • Extravert
  • Intolerant ten opzichte van menselijke gebreken
  • Interpersoonlijk comfortabel
  • Erg zelfkritisch
  • Uit emoties en gevoelens op een theatrale manier
  • Goed adaptief vermogen

Narcistische baas – hoog functionerende narcist

Op basis van de hier bovenstaande lijstjes wordt het duidelijk dat de hoog functionerende narcistische baas de meeste positieve en minste negatieve gedragingen, gevoelens en houdingen heeft. Daarbij komt ook dat ze een normaal CV kunnen overleggen en ze minder gevoelig zijn voor het ontwikkelen van andere psychische stoornissen, zoals depressie of sociale angst [1]. Tegelijkertijd is het lastiger om de hoog functionerende narcist te herkennen, omdat er soms sprake is van tegenstrijdige trekken en gedragingen. Normaliter komen de narcistische trekken meer naar boven ten tijde van stressvolle gebeurtenissen, wanneer ze zich afgewezen of genegeerd voelen, wanneer ze teleurgesteld zijn in zichzelf of anderen, of wanneer ze jaloers worden op anderen. Tijdens deze situaties laten ze veelal negatieve kenmerken zien, zoals hooghardigheid, afwijzing, minachting, zelf-kritisch en zijn ze meer theatraal in het uiten van hun emoties en gevoelens.
Ze vinden het fijn om het middelpunt van de aandacht te zijn en kunnen het daarom niet uitstaan als iemand anders de aandacht voor zichzelf opeist. Als een werknemer meer aandacht krijgt tijdens een vergadering, lunch of een feest, dan is het normaal voor de hoog functionerende narcistische baas om de werknemers’ prestaties naar beneden te praten, om sarcasme in te zetten om kritiek te uiten en soms zelfs om een blessure of ziekte te veinzen om aandacht te krijgen.

Narcistische baas – kwetsbare narcist

De kwetsbare narcist voelt zich vaak tekort schieten, machteloos, hulpeloos, ongelukkig en slachtoffer, en combineert dit met jaloezie jegens anderen. Om zich te beschermen tegen deze negatieve gevoelens vinden ze dat ze recht hebben op een voorkeursbehandeling, dat ze bepaalde privileges genieten en hebben ze een opgeblazen gevoel van eigendunk. Wanneer een werknemer de narcistische baas niet met genoeg respect behandelt, dan kan de baas gemeen uit de hoek komen, wrok koesteren tegen de werknemer en soms zelfs vijandig worden. De kwetsbare narcist is extreem gevoelig voor afwijzing en de kleinste hint in deze richting zal onthouden worden. Helaas is het lastig voor hen om wraakgevoelens van zich af te laten glijden, hetgeen dikwijls resulteert in het maanden lang pesten of psychisch mishandelen van de persoon waardoor ze zich afgewezen voelden. Veel gebruikte technieken zijn <em>gas-lighting</em>, vernedering, splitsen en inspelen op schuldgevoelens.
Getalenteerde werknemers die ooit een bedreiging kunnen vormen, zijn meestal degenen die het meest te lijden hebben: ze worden tegen gewerkt, krijgen te simpele of teveel taken, worden vernederd wanneer ze fouten maken en krijgen niet de complimenten of promotie die ze verdienen. Alleen wanneer een kwetsbare narcist je nodig heeft, tolereert deze jouw talenten en behandelt hij of zij je met respect.

Narcistische baas – kwaadaardige narcist

De kwaadaardige narcist hunkert naar macht, controle en aandacht en en zal alles doen om dit te krijgen. Manipulatie, bedreigingen en anderen beschuldigen zijn erg normaal voor de kwaadaardige narcist.
Ergens diep van binnen is de kwaadaardige narcist erg onzeker en zal het alles doen om zich niet onzeker te voelen. Zij gebruiken het narcisme om het ego continu te voeden via vernedering, belediging, inspelen op schuldgevoelens van anderen, en middels opscheppen over prestaties (waarvan veel niet eens klopt). Hun opgeblazen gevoel van eigendunk is vaak een groot masker.
In tegenstelling tot de kwetsbare narcist is de kwaadaardige narcist niet gevoelig voor kritiek. Ze negeren het eenvoudigweg, bestempelen het als <em>fake news</em>/onwaar, of ze verklaren je de oorlog. Door iemand anders aan te vallen verschuift de aandacht (weg van de narcistische baas).
Met andere woorden, hun coping vaardigheden om met kritiek om te gaan is vermijding en ontkenning.
Net als de hoog functionerende narcist, heeft de kwaadaardige narcist behoefte aan veel aandacht. Waar de hoog functionerende en de kwetsbare narcist jaloers worden op anderen die (meer) aandacht krijgen, is er bij de kwaadaardige narcist vaak veel minder sprake van jaloezie. Zij vinden dat zij alle aandacht verdienen en schromen niet om uit te barsten in woede of door een ziekte/blessure te veinzen. Er heerst dan ook vaak veel onbegrip bij de kwaadaardige narcist als iemand anders meer aandacht krijgt.

Mijn baas is waarschijnlijk een:

View Results

Laden ... Laden ...

Narcistische baas – impact op bedrijf/afdeling

De narcistische baas heeft twee gezichten als het gaat om de impact die hij kan hebben op het bedrijf of de afdeling. Enerzijds kunnen zij zorgen voor meer verkoop, hogere productie en veel betere contracten met andere bedrijven, vergeleken met bazen die geen narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben. Zolang het bedrijft groeit, zijn zij tevreden en gelukkig. Terwijl ze anderzijds vaak te maken krijgen met (enorme) tegenvallers vanwege hun arrogantie. Wanneer het slecht gaat met de narcistische baas, dan zal deze zoveel mogelijk schade aanrichten in zijn val.

Wanneer het bedrijf/de afdeling het goed doet:
Veel narcistische bazen zijn tijdelijk erg succesvol vanwege hun arrogantie, koppigheid, gebrek aan empathie en manipulatie technieken. Zij zien de afdeling of het bedrijf alsof het van zichzelf is, ze identificeren zich ermee zoals een moeder zich identificeert met haar kind. Zeker in het begin zullen ze hard werken en verwachten ze hetzelfde van hun personeel.
De narcistische baas zal met de eer strijken als het bedrijf groeit, er meer verkocht wordt, en zelfs als een werknemer succesvol is. Tijdens deze perioden is de narcist genereus en deelt zijn succes met anderen, schroomt niet om de werknemer opslag te geven. Dit is puur om zo te laten zien hoe geweldig hij wel niet is.
De negatieve narcistische gedragingen komen alleen bovendrijven als zij zich bedreigd voelen (niet genoeg aandacht, complimenten, respect of macht krijgen, of wanneer ze de controle verliezen). Gelukkig voeren de positieve gevoelens en gedragingen de boventoon: de hoog functionerende narcist motiveert het team, de kwetsbare narcist is vriendelijk naar anderen toe en voelt zich goed op het werk en de kwaadaardige narcist praat veel en vaak over zichzelf.

Overgang:
Succesvol zijn zorgt ervoor dat de narcist overdreven zelfverzekerd is, hetgeen geen probleem is zolang er succes geboekt wordt. Het moment dat ze te maken krijgen met een terugval of tegenvaller is vaak het moment dat het steeds slechter gaat. Het kan hierbij gaan om tegenvallende verkoop cijfers of een persoonlijke tegenvaller zoals: geen promotie maken, afgewezen product, afgeketst contract of grote som geld verliezen.
Alle narcistische bazen willen controle, macht en aandacht hebben. De arrogantie, het opgeblazen gevoel van eigendunk, en het gevoel recht te hebben op van alles, wordt geprojecteerd op het bedrijf of de afdeling, hetgeen in kan houden dat ze risico’s gaan nemen, minder respect hebben voor andere bedrijven of afdelingen en zich groter gaan gedragen dan ze zijn. Helaas resulteert dit riskante en arrogante gedrag vaak niet in meer macht of controle.

Ondergang:

De grootste nachtmerrie van een narcist is het verliezen van controle of macht of niet genoeg aandacht krijgen. Als iets één van deze dingen negatief beïnvloedt, dan triggert dit een reactie bij de narcist. Des te langer het duurt om de macht, controle of aandacht weer terug te winnen, des te risicovoller, impulsiever en respectlozer hun gedrag is. De typische negatieve narcistische trekken, gedragingen en gevoelens zullen boven komen drijven, terwijl de positieve juist verdwijnen. Ineens hebben ze een vijand nodig, iemand om de schuld te geven. Dit kan een andere afdeling of bedrijf zijn, maar ook een werknemer. Woede, woede-uitbarstingen, vijandigheid of minachting kunnen verwacht worden in deze fase. 

Let op: ook als het goed gaat met het bedrijf kan de narcistische baas een persoonlijke terugval krijgen die weer kan leiden tot hun ondergang. 

De terugval kan een traag en vervelend proces zijn, maar ook erg snel gaan. Dit is afhankelijk van het type bedrijf, datgene waar de narcistische baas verantwoordelijk voor is en de hoeveelheid invloed die ze kunnen uitoefenen op hun leidinggevenden. 


Uiteindelijk bereiken ze een punt waarop ze afstand nemen van hun werk en ze ‘het opgeven’. Vanaf dit moment interesseert het werk ze niet meer en draait het alleen nog maar om persoonlijk gewin. Het misbruiken van hun macht komt vaak voor in de vorm van dure feestjes, bedrijfsgeld gebruiken voor persoonlijke cadeaus, negeren van wetten en regels en andere manieren om het bedrijf te schaden. 

Als ze ontslagen of op non-actief gezet kunnen worden, dan kunnen ze veranderen in onvoorspelbare, ziedende en soms zelfs suïcidale mensen. Uiteindelijk is ontslag of op non-actief gezet worden een enorme vernedering en betekent het verlies van controle, macht en/of aandacht. Als dit het geval is dan is het erg belangrijk om afstand te bewaren en je neutraal op te stellen. Door je neutraal op te stellen, zullen ze je niet de schuld geven en je misschien zelfs wel als bondgenoot gaan zien. Door je tegen ze te keren worden ze wraakzuchtig. 

Narcistische baas – impact op de werknemer

Narcistische baas. Narcisme - veel voorkomende mind games gebruikt om jou te manipuleren.

Narcisten hebben geen vrienden. Ze zien mensen als ‘nuttig’, ‘nutteloos’, ‘ongevaarlijk’ en ‘bedreigend’. De narcistische baas hunkert naar controle, macht en aandacht en iedereen die hem hierbij kan helpen is nuttig in zijn ogen. Een ongevaarlijk persoon is iemand waar ze zich geen zorgen over hoeven te maken en tegelijkertijd iemand die wellicht van pas komt in de toekomst. De gevaarlijke werknemer is iemand macht, aandacht en controle bij de narcistische baas weg kan nemen.
Het is mogelijk dat een erg nuttige werknemer ineens een bedreiging vormt voor de narcist en te maken krijgt met veel vijandigheid en pesten (op het plaatje kun je zien welke vormen manipulatie en pesten ze veelal hanteren). Tegelijkertijd kan iemand die als bedreiging gezien wordt ook ineens erg nuttig worden. Het zijn deze plotselinge wisselingen die het erg lastig maken voor werknemers om te voorspellen hoe hun baas zal reageren op anderen.
Deze onvoorspelbaarheid zorgt voor veel stress en druk. Ieder product of iedere taak moet perfect zijn, en zelfs als het product perfect is, kan de baas besluiten dat het op een geheel andere manier gedaan moet worden. Ze kunnen zelfs van je verlangen dingen in de avond of tijdens het weekend te veranderen of aanpassen.
Narcistische bazen respecteren jouw grenzen en privacy niet. Het komt zelfs geregeld voor dat ze vragen om een boodschap voor ze te doen (pak ophalen bij de stomerij, boodschappen doen en soms zelfs om de hond uit te laten).

Een andere stressvol en angstwekkend aspect van narcistische bazen zijn de stemmingswisselingen. Het ene moment zijn ze blij en het volgende moment hebben ze een woede-uitbarsting. Onthoud: de kans dat ze macht, controle of aandacht verliezen is vaak de trigger achter deze negatieve reactie. Onder het verlies van macht wordt in dit geval ook minder aanzien bedoelt.
Hieronder bespreken we meer negatieve consequenties van het werken onder een narcistische baas:

Posttraumatische stressstoornis (PTSS)

PTSS triggers uitgelegd. Narcistische baas.

Als een ervaring een significante impact heeft op iemand, dan kan dit voor slaapproblemen, flashbacks, stemmingswisselingen, stress, concentratieproblemen en soms zelfs tot middelenmisbruik (om gevoelens en herinneringen aan de nare ervaring te onderdrukken). Als de ervaring niet fatsoenlijk verwerkt wordt en/of als deze specifieke gebeurtenis nog een keer voorkomt in de toekomst, dan kan dit leiden tot PTSS. PTSS is een normale reactie van het lichaam op een erg stressvolle gebeurtenis. Als een werknemer vernederd, bekritiseerd, gepest of bedreigd wordt door een baas of collega’s, dan kan de werknemer PTSS ontwikkelen. Ook als ze verraden worden of gebruikt zijn door de narcistische baas, dan kan dit traumatisch zijn: ze kunnen het vertrouwen in een autoriteitsfiguur verliezen. Helaas doen narcistische bazen dit erg vaak!
Als een werknemer voor langere perioden blootgesteld wordt aan pesten, bedreigingen of er sprake is van enorme baanonzekerheid (vanwege tijdelijke contracten), dan kan iemand ook complexe PTSS (C-PTSS) ontwikkelen.

De negatieve gevoelens, emoties en herinneringen die gerelateerd zijn aan C-PTSS en PTSS kunnen op verschillende manieren getriggerd worden en kunnen een negatieve invloed hebben op de werkprestaties, maar ook op het functioneren thuis [2]. Bijvoorbeeld, wanneer de narcistische baas de werknemer vaak in de avond opbelt voor (kleine) taakjes. Het niet opnemen van de telefoon kan voor problemen zorgen de volgende dag, dus de telefoon moet opgenomen worden en de werknemer moet gehoorzamen aan de baas. Het is mogelijk dat deze werknemer bang wordt van telefoontjes in de avond, en uiteindelijk zelfs van telefoontjes in het algemeen, onafhankelijk van wie er belt. Deze significante stressreactie kan zorgen voor slaapproblemen, piekeren en zelfs sociale terug isolatie (‘wat als mijn baas mij belt terwijl ik in de bioscoop zit?’).

Als je dit bij jezelf herkent en je erachter wilt komen of je PTSS hebt, doe dan de online PTSS test. Het is ook mogelijk om eigenhandig wat PTSS triggers te verminderen: PTSS zelfhulp.

Burn-out

Groen – gezonde werknemer
Oranje – werknemer met burn-out

Mensen kunnen burn-out raken wanneer ze onder veel druk staan of voor langere tijd erg veel stress ervaren en het ze niet lukt om zich weer emotioneel en fysiek op te laden. Veel voorkomende klachten die mensen met een burn-out hebben, zijn concentratie problemen, een uitgeblust gevoel, gebrek aan empathisch vermogen, motivatie en creativiteit en cognitieve problemen [3]. Ook zijn mensen met burn-out vaker met ziekteverlof [4].
Narcistische bazen oefenen vaak veel druk uit op hun werknemers, omdat ze positieve resultaten willen zien. Het gebrek aan empathisch vermogen, het niet willen accepteren van menselijke defecten, en moeite met afwijzing (nee zeggen, bijvoorbeeld), in combinatie met een onverzadelijke hunkering naar macht, controle en aandacht, zorgt voor een perfecte burn-out cocktail bij de werknemers. De narcistische baas zal alles proberen om ervoor te zorgen dat zijn werknemers doen wat hij wil dat ze doen; van manipulatie tot bedreigingen, en van pesten tot verwaarlozing.
Niet kunnen presteren of geen prioriteit maken van het werk of de eisen van de baas kan leiden tot een teleurgestelde baas. Als een baas teleurgesteld is in een werknemer, dan zijn ze nutteloos of, erger nog, vormen ze een bedreiging (ze kunnen de baas afremmen).
Met andere woorden: Het niet gehoorzamen van de narcistische baas kan leiden tot hoge stressniveaus en veel druk. Vaak hebben beide een negatieve invloed op het familie- en sociale leven.
Mocht je jezelf hierin herkennen, overweeg dan deze zelfhulp tips om de impact van burn-out bij jezelf te verminderen.

Andere psychische stoornissen

Paniekaanvallen, paniekstoornis, sociale fobie, gegeneraliseerde angststoornis, depressieve stoornis en somatische symptoomstoornis worden gezien als andere psychische stoornissen die iemand kan ontwikkelen door te werken voor een narcistische baas.

Omgaan met een narcistische baas

Hoe ziet de narcistische baas anderen. nuttig, nutteloos, ongevaarlijk, bedreiging.

Zoals al eerder benoemd, de narcistische baas heeft geen vrienden. Een werknemer kan nuttig zijn, maar ook nutteloos, ongevaarlijk of een bedreiging vormen. Deze categorieën zijn gebaseerd op de primaire levensmotivaties van de narcist: macht, controle en aandacht krijgen. Iedere persoon waarmee zij contact hebben dient een van deze doelen.
We bespreken iedere categorie, hoe werknemers van de ene in de andere categorie terecht komen, en wat de beste manier is om je te gedragen in iedere categorie:

Ik heb het gevoel dat mijn baas me ziet als:

View Results

Laden ... Laden ...

Nutteloze werknemer:

Als de werknemer de narcistische baas niet kan helpen aan meer macht, controle of aandacht, dan is deze werknemer nutteloos in de ogen van de narcist. Deze werknemer kan over goede vaardigheden beschikken en zijn werk naar behoren doen, maar als de baas het gevoel heeft dat deze werknemer geen stapje extra wil zetten voor de baas, dan is deze nutteloos. Deze werknemer zal een gemakkelijke prooi worden voor pesten, bedreigingen, vernederingen en beledigingen.
De narcistische baas zal wel altijd kijken of er niet een manier te bedenken valt waarop je van nut kan zijn, maar als dit niet mogelijk blijkt dan zal de narcistische baas serieus overwegen of ontslag of wegpromoveren een optie is.

Hoe komt je uit deze categorie?
Er zijn een aantal dingen die je kan doen om uit deze categorie te komen:
(1) Werk harder, val op!
(2) Maak de baas complimenten, steun hem tijdens vergaderingen of discussies, bedank hem als je zelf iets bereikt hebt. Narcisten zijn erg gevoelig voor deze vleierij.
(3) Zorg ervoor dat hij meer controle over de afdeling of het bedrijf krijgt.
(4) Zorg ervoor dat hij machtiger wordt (bijvoorbeeld door de verkoopcijfers te stuwen).
(5) We raden sterk af om een spion van de baas te worden. Dit zorgt voor een erg onveilige en vijandige werkomgeving.

Wat als het niet lukt om uit deze categorie te komen?
Er zijn drie mogelijke redenen waarom je niet uit deze categorie kan komen:
(1) Hij is teleurgesteld in je. Het kan zijn dat hij je vertrouwde in het verleden, maar dat je niet aan zijn verwachten kon voldoen. Als dit het geval is, dan zal er erg veel moeten gebeuren om deze mening te doen bijstellen. Het kan erg lang duren voordat je uit deze categorie geraakt.
(2) Je wilt niet harder werken, een stapje extra zetten en je wil hem geen complimenten maken.
(3) Er is iets dat hij niet leuk vindt aan je. Dit kan de manier van kleden zijn, je haardracht of de mensen met wie je optrekt. Onthoud: het imago van de narcist is erg belangrijk.

Als dit het geval is, dan is de beste manier om hiermee om te gaan: neutraal blijven tijdens vergaderingen en gesprekken. Alles dat je aan de baas vertelt kan (en zal) tegen je gebruikt worden. Door neutraal te blijven over werknemers en bepaalde onderwerpen, kan de narcistische baas het niet tegen je gebruiken. Probeer jezelf emotioneel te distantiëren van je baas: doe dit op zo een manier dat het impulsieve gedrag van de baas je niet (zo enorm) meer raakt. Hoe meer je (emotioneel) investeert in je baan, hoe groter de kans dat je teleurgesteld raakt als je baas weer eens van mening of koers verandert. Stel gezonde grenzen. Hoewel het haaks staat op de algemene aanname dat narcisten grenzen negeren, is dit een erg belangrijke stap. Narcisten respecteren grenzen als er een consequentie tegenover staat die macht, controle of aandacht bij ze wegneemt. Met andere woorden, door de consequentie te verbinden aan het wegnemen van macht, controle of aandacht, zal de narcist jouw grenzen respecteren.

Nuttige werknemer

Iedere werknemer die de narcistische baas kan helpen aan macht, controle of aandacht is nuttig voor de narcist. Een minder productieve werknemer wordt vaak als nuttiger dan een hardwerkende werknemer beschouwd, als hij de baas helpt om meer macht, controle of aandacht te krijgen.
Ondanks de vaak betere behandeling van de narcistische baas is dit een lastige categorie om in te zitten. De werknemer in deze categorie moet constant iets te bieden hebben waar de narcist in geïnteresseerd is. Zodra de narcist niet meer geïnteresseerd is in datgene dat de werknemer te bieden heeft, dan is er een goede kans dat hij in een andere categorie terecht zal komen.
Helaas komt het ook erg vaak voor dat de narcistische baas steeds meer gaat verlangen van de nuttige werknemer. Van een enkel verzoek buiten werktijd om naar onbetaald overwerken. Nee zeggen is vaak geen optie als iemand in deze categorie wilt blijven en dus wordt de druk op de werknemer steeds groter.
Tegelijkertijd is het belangrijk dat de werknemer niet iets kan of bezit waardoor de narcist jaloers kan worden, omdat de werknemer dan in de categorie ‘bedreiging’ terecht kan komen. Met andere woorden, een nuttige werknemer is iemand die de narcist helpt met macht, controle en aandacht. Alles dat 1 van deze categorieën aantast kan gezien worden als een bedreiging.

Hoe komt je uit deze categorie?
Hoewel dit een veilige categorie is, is dit voor veel werknemers niet de categorie waar ze graag in willen blijven: het kost veel tijd, is stressvol en erg veeleisend om aan de wensen van de narcist te blijven voldoen. Daarnaast is het tevreden houden van een narcist ook niet echt aantrekkelijk.
Bewust uit deze categorie komen is lastiger dan je zou denken. Het teleurstellend van de narcist kan resulteren in gevoelens van schaamte bij de narcist en dat vergroot de kans om in de categorie ‘bedreiging’ of ‘nutteloos’ terecht te komen. Teleurstelling komt geregeld voor bij de narcist en dat is een emotie die ze liever kwijt dan rijk zijn. Dat betekent dat er iemand voor moet boeten en dat is de werknemer.
Een veilige manier is door steeds een klein beetje langer te doen over dezelfde taken en door steeds iets minder snel te reageren op verzoeken of telefoontjes. Dit geeft de werknemer net iets meer tijd om te ontspannen en op te laden. Door niet telkens stand-by te staan, is de kans groot dat de baas zijn aandacht op iemand anders zal richten.
Een goede vervolg stap is door het niet altijd overal mee eens te zijn. In plaats hiervan werkt het goed om wat kritische vragen te stellen (zorg er wel voor dat je niets afkeurt) wanneer de baas iets voorstelt of ergens over opschept.
Een volgende stap is het 1 voor 1 introduceren van gezonde grenzen. Zorg ervoor dat er altijd een excuus is dat acceptabel en plausibel is en die niets met de baas te maken heeft (om het gevoel van afwijzing te voorkomen).
Onthoud: zo lang de werknemer de baas iets te bieden heeft, is het niet aannemelijk dat de werknemer gezien zal worden als nutteloos.

Ongevaarlijke werknemer

Een werknemer die zijn werk naar behoren uitvoert, niet klaagt en de baas steunt daar waar nodig, wordt vaak gezien als ongevaarlijk. Het verschil tussen ongevaarlijk en nuttig is de mate waarin de narcistische baas gebruik kan maken van de werknemer. Een ongevaarlijke werknemer is nodig (denk aan secretaresse of boekhouder) in het bedrijf maar heeft niet een erg belangrijke functie, en is niet belangrijk of vaardig genoeg om serieus te nemen als het gaat om belangrijke zaken. In de ogen van de narcistische baas heeft deze werknemer weinig gemeen met hem en wordt vaak gezien als iemand van beneden zijn stand. Roddelen en spioneren zijn tactieken die ervoor kunnen zorgen dat de werknemer dat kleine beetje meer opvalt bij de baas, maar wordt sterk afgeraden vanwege de grote nadelige gevolgen die het kan hebben.
Dit is een veilige categorie om in te zitten. Vanwege het gebrek aan interesse van de baas zal deze werknemer ook niet snel in een andere categorie terecht komen.

Hoe kom je uit deze categorie?
Waarom zou je uit deze categorie willen komen? Het is de veiligste categorie om in te zitten. Voor degene die in de ‘nuttig’ categorie terecht willen komen, raden we dezelfde stappen aan als bij de categorie ‘nutteloos’.

Bedreigende werknemer

Iedere werknemer die vaardiger, ambitieuzer, aantrekkelijker, aardiger, intelligenter, succesvoller of charismatischer is dan de narcistische baas (in de ogen van de baas) wordt gezien als bedreiging. Ook werknemers die bepaalde taken of posities over proberen te nemen of hier slechts interesse in tonen, kunnen als bedreiging gezien worden. Het probleem hierbij is dat er geen manier is om dit te meten, behalve door af te gaan op wat de narcist denkt en voelt. Het komt vaak voor dat de nuttige werknemer uiteindelijk in deze categorie terecht komt.

Werknemers in deze categorie lijden het meest. De narcistische baas zal iedere mogelijkheid aangrijpen om deze werknemer te beledigen, vernederen, om leugens over deze werknemer te verspreiden en hem overal de schuld van te geven.

Het is mogelijk om sommige van deze denigrerende en vernederende opmerkingen en gedragingen te neutralizeren. Door de narcistische baas herhaaldelijk bloot te stellen, voelt hij zich kwetsbaar en zal hij deze techniek na verloop van tijd niet meer gebruiken. Een voorbeeld ter illustratie:


Baas: “Als zelfs Mike dit begrijpt, dan moet het wel erg, erg goed uitgelegd zijn”.
Mike: “Probeer je me nu te vernederen door deze opmerking, Donald?”
Baas: “Nou ja, je bent niet de meest intelligente persoon in deze kamer en dat is een understatement”.
Mike: “Voel je je nu slimmer of beter door dit te zeggen?”.
— dit is het moment waarop het oncomfortabel wordt voor de baas. Hij kan nog een grappige opmerking gebruiken om het weg te lachen of ter afleiding, waardoor het er belangrijk is voor de werknemer (Mike) om de aandacht te blijven richten op wat voor gevoel dit oproept bij de narcist. Laat tegelijkertijd weten dat dit soort opmerkingen niet gewaardeerd worden door jou.
Herhaal deze strategie een paar keer.

Hoe kom je uit deze categorie?
De beste manier om uit deze categorie vandaan te geraken is door hard te werken en door alles waardoor de baas zich bedreigd voelt weg te nemen. Alleen wanneer een werknemer geen bedreiging meer vormt voor de narcistische baas zal de baas ontspannen. Het probleem voor de werknemers in deze categorie is dat de baas altijd een vijand nodig heeft en dat hij zijn oude vijand pas laat gaan als hij een nieuwe gevonden heeft.
Een effectieve strategie is door de narcist te helpen bij het verschuiven van de aandacht naar iemand anders: andere afdeling, persoon of ander bedrijf. Narcisten zijn vaak obsessief bezig met hun vijanden en iedere vijand krijgt significant meer aandacht.
Andere belangrijke dingen die iemand in deze categorie kan doen: vergroot de eigen macht (kennis is macht) of controle door iets te weten/bezitten dat de baas graag zou willen hebben. In dit geval zal het pesten nog wel (even) aanhouden, maar het zal in hevigheid en frequentie sterk afnemen. Het is zelfs mogelijk dat de narcist de werknemer in de categorie ‘nuttig’ plaatst als de kennis of macht belangrijk genoeg is.

Hoe kan je jezelf beschermen tegen de narcist?

Jezelf beschermen tegen een narcistische baas is lastig en risicovol. Buiten de angst om ontslagen te worden, is er ook vaak sprake van dreigementen en andere tactieken om de werknemer schrik aan te jagen wanneer deze hem tegenspreekt. Dreigen met ontslag of iemand ontdoen van bepaalde privileges komt veel voor als de werknemer niet doet wat de narcistische baas wil. Een veel voorkomende reactie is vaak door dit te slikken, door stil te zijn en te gehoorzamen. De baas tegenspreken komt vaak niet meer in de werknemer op. Ze voelen zich machteloos. Toch zijn er een aantal dingen die gedaan kunnen worden.

Baas van de afdeling

Als de narcistische baas de baas van een bedrijf is, dan adviseren wij met klem om ander werk te gaan zoeken. Zo lang de narcistische baas een baas boven zich heeft, is er hoop. Het allerbelangrijkste is dat de narcistische baas je niet vals kan beschuldigen. Ook is het erg belangrijk dat de baas niets tegen je kan gebruiken, omdat dit er weer voor zorgt dat hij je kan chanteren. Hier zijn wat tips die je in overweging kunt nemen:

  • Communiceer alleen nog maar via email of tekstbericht. Stuur de baas na ieder gesprek een email met daarin een samenvatting van de besproken onderwerpen en afspraken die gemaakt zijn en vraag om een bevestiging. Deze maatregel is nodig om ervoor te zorgen dat je niet valselijk beschuldigd kan worden. Het is erg gewoon voor de narcist om feiten en afspraken te verdraaien in hun voordeel. Hiermee voorkom je dit.
  • Zorg ervoor dat deze tekstberichten en emails opgeslagen worden op twee verschillende USB-sticks. Door tekstberichten en emails op te slaan voorkom je dat ze ineens gewist zijn en je je bewijs kwijt bent.
  • Neem gesprekken op als dit nodig is. Verzamel zoveel mogelijk bewijs als je kunt. Ieder dreigement werkt in jouw voordeel. Waar nodig, probeer de narcist dergelijke dreigementen te laten uitspreken. Dit kun je doen door je van de domme te houden als er een verkapt dreigement geuit wordt en te vragen om verheldering.
  • Weerhoud je van het delen van privé-informatie. De enige reden dat je narcistische baas geïnteresseerd is in jouw privéleven is om het tegen je te kunnen gebruiken. Een narcist zal altijd wel een manier vinden om iets tegen je te kunnen gebruiken. Een voorbeeld ter illustratie: aangeven dat je erg vermoeid bent vanwege de hoge werkdruk kan resulteren in het mislopen van een leuke zakenreis (want je bent zo vermoeid), van een project gehaald worden of meer werk. Aangeven dat je helemaal niet vermoeid bent kan resulteren in meer werk en meer kritiek (want je bent toch niet vermoeid).
  • Ga niet roddelen en weerhoud je ervan anderen te bekritiseren waar je baas bij staat. Vroeg of laat zal dit tegen je gebruikt worden.

Optreden tegen de baas

Om iets tegen je baas te kunnen uitrichten heb je steun van anderen nodig. Als er slechts 1 iemand klaagt, dan is het zijn woord tegen jouw woord. Ook loop je de kans dat hij zich zal revancheren. Zorg er daarom voor dat je zoveel mogelijk steun hebt van andere mensen. Verwacht hier in het begin niet teveel van, want mensen zijn over het algemeen bang om hun baan te verliezen. Door het voorzichtig aan te pakken en af en toe eens een klein beetje kritiek te uiten op de baas, heb je meer kans dat je mensen mee krijgt. Door kritische vragen te stellen over het gedrag en de uitspraken van de narcistische baas gaan mensen patronen herkennen.
Direct actie willen nemen is ook geen goed idee. Verzamel eerst bewijsmateriaal en wees er zeker van dat mensen je zullen steunen als het erop aan komt.

Probeer eerst als team grenzen aan te geven. Zorg ervoor dat er niet 1 leider is, omdat die dan als eerste geëlimineerd wordt. Als collectief sta je sterker en door de leidende rol af te wisselen is het lastiger voor de baas om er iemand uit te pikken. Сладкие шлюхи и проститутки здесь , город Чебоксары. Laat de consequenties afhangen van de manier waarop de baas macht, controle en aandacht wil hebben.

Als team, verdedig elkaar zodra de baas iemand afvalt. Geef aan dat je dit niet vindt kunnen. Door dit als team te doen, zal de baas zich sneller aanpassen.

Als dit geen resultaat oplevert, doe dan je beklag bij de hogere baas. Dit zal uiteindelijk negatieve gevolgen kunnen hebben voor mensen, maar dit is maar van korte duur. De narcist heeft een raamwerk nodig waarbinnen deze zich vrij kan bewegen.

Narcissistic boss – Literature

  • [1] Russ, E., Shedler, J., Bradley, R., & Westen, D. (2008). Refining the construct of narcissistic personality disorder: Diagnostic criteria and subtypes. American Journal of Psychiatry, 165, 1473-1481.
  • [2] Karney, B. R., Ramchand, R., Osilla, K. C., Caldarone, L. B., & Burns, R. M. (2008). Predicting the immediate and long-term consequences of post-traumatic stress disorder, depression, and traumatic brain injury in veterans of Operation Enduring Freedom and Operation Iraqi Freedom. Invisible wounds of war, 119.
  • [3] Gorter, R., Freeman, R., Hammen, S., Murtomaa, H., Blinkhorn, A., & Humphris G. (2008). Psychological stress and health in undergraduate dental students: fifth year outcomes compared with first year baseline results from five European dental schools. Eur J Dent Educ., 12, 61–68.
  • [4] Schaufeli, W. B., Bakker, A. B., & Van Rhenen, W. (2009). How changes in job demands and resources predict burnout, work engagement, and sickness absenteeism. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 30, 893-917.