Wat is een narcistische persoonlijkheidsstoornis?

Narcisme feiten - infographic

Narcisme feiten – infographic

Een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) is een mentale stoornis die zich kenmerkt door een gebrek aan empathisch vermogen naar anderen toe, het toe-eigenen van bepaalde rechten (openlijk of verkapt), een (constante) behoefte aan bewondering, egocentrisme en onrealistisch hoge of lage doelen. Daarnaast hebben mensen met narcisme vaak een laag zelfbeeld en zijn ze erg gevoelig voor kritiek (mensen met NPS nemen kritiek erg persoonlijk). Mensen met narcisme ervaren vaak problemen op meerdere levensgebieden, zoals werk, sport en relaties. Op school of op het werk kunnen mensen met narcisme erg teleurgesteld of ongelukkig zijn wanneer ze niet krijgen wat ze willen (een uitzonderingspositie, of bewondering). In sociaal contact kunnen narcisten erg dwingend, manipulatief en veeleisend zijn en kunnen ze in de slachtofferrol kruipen als hen dat het beste uitkomt.
Het herkennen van een paar narcistische kenmerken in jezelf is geen probleem. Sterker nog, erg veel mensen profiteren van bepaalde narcistische kenmerken, omdat ze zorgen voor een positief zelfbeeld [1],[2] en kunnen motiveren bij het behalen van bepaalde doelen [3]. Het identificeren van teveel NPS symptomen bij zichzelf kan problematisch zijn; indien niet voor de persoon zelf, dan wel voor de mensen om diegene heen.

Bij Barends Psychology Practice wordt steun en begeleiding geboden aan mensen die leven met een narcist. Meld je hier aan om een gratis introductiesessie te boeken. (Afhankelijk van de zorgverzekeraar kunnen sommige behandelingen vergoed worden).

Wat zijn de kenmerken van narcisme?

Er zijn verschillende manieren waarop mensen met narcisme kunnen reageren bij bepaalde situaties en sommige van deze reacties lijken op het oog tegenstrijdig. Een narcist kan om aandacht vragen door op te scheppen over bepaalde prestaties (die deze wel of niet behaald heeft) of door zich aan te stellen (doen alsof ze ziek zijn of pijn hebben). Tijdens het opscheppen komen ze erg zelfverzekerd en sterk over, terwijl ze zwak en haast zielig overkomen als ze zich als slachtoffer opstellen.
Veel mensen denken bij narcisten aan mensen die erg graag opscheppen, onbeschoft en egocentrisch zijn. Mensen met narcisme kunnen ook onzeker, vermijdend of als slachtoffer opstellen. Het komt vaak voor dat narcisten zich ergens voor schamen, ze zich vernederd of kwetsbaar voelen. Om van deze gevoelens af te komen, kunnen ze zich buitensporig gedragen en proberen anderen te kleineren. Dit geeft de narcist tijdelijk een goed gevoel. Narcistische mensen kunnen daarnaast ook depressief of humeurig zijn, omdat ze het gevoel hebben niet perfect te zijn. Depressieve gevoelens kunnen zich ook verder ontwikkelen als narcisten veel te maken krijgen met afwijzing en kritiek.

Volgens de DSM-V moeten de volgende symptomen aanwezig zijn om te kunnen spreken van een narcistische persoonlijkheidsstoornis:

  1. Verminderd vermogen om gevoelens en behoeften van anderen te herkennen of te identificeren.
  2. Overmatig afgestemd op de reacties van anderen, maar alleen als ze als relevant voor zichzelf worden ervaren.
  3. Over- of onderschatting van het eigen effect op anderen.
  4. Relaties die grotendeels oppervlakkig zijn en voornamelijk gericht zijn op het in stand houden van het zelfbeeld (respect, bewondering etc.).
  5. Wederkerigheid van contact wordt beperkt door weinig oprechte interesse in andermans ervaringen en is grotendeels gericht op de behoefte aan persoonlijk gewin.
  6. Doelstellingen zijn gebaseerd op het verkrijgen van goedkeuring van anderen.
  7. Persoonlijke normen zijn onredelijk hoog met als doel zichzelf als uitzonderlijk te zien, of te laag omdat ze vinden dat ze bepaalde rechten hebben. Denk hierbij aan het niet willen wachten op iets, omdat diegene vindt dat hij/zij recht heeft op een voorkeursbehandeling.
  8. Overdreven zelfwaardering kan worden opgeblazen of enorm worden verlaagd, of schommelen tussen deze extremen.
  9. Emotieregulatie is afhankelijk van de fluctuaties in zelfvertrouwen.
  10. Gevoel ergens recht op te hebben, openlijk of verkapt.
  11. Egocentrisch en neerbuigend zijn naar anderen toe.
  12. Stevig vasthouden aan het geloof dat de ene persoon beter is dan de andere.
  13. Overmatige pogingen om de aandacht te trekken en om in het middelpunt van de belangstelling te staan; op zoek zijn naar bewondering.

Voor meer informatie over deze criteria en voor een heldere uitleg over deze symptomen, ga naar NPS symptomen.

(Advertentie. Scroll naar beneden voor meer informatie.)

Kent narcistische persoonlijkheidsstoornis subtypen?

Narcisme subtypen
Het zal wellicht opgevallen zijn dat de hierboven genoemde NPS symptomen suggereren dat er sprake is van meerdere NPS typen. Sommige onderzoeken, waaronder [5], suggereren dat er drie NPS subtypen zijn: de fragiele narcist, de exhibitionistische/hoog functionerende narcist en de kwaadaardige/’grandioze’ narcist. De hoog functionerende narcist zou gezien kunnen worden als degene die de narcistische symptomen op een gezonde manier gebruikt.

  • De fragiele narcist gebruikt grootsheid als een verdedigingstechniek om zichzelf te beschermen tegen gevoelens van inadequatie, angst en eenzaamheid. Deze verdedigingstechniek geeft de fragiele narcist de kans om zich belangrijk en bevoorrecht te voelen. Wanneer deze verdedigingstechniek faalt komen er gevoelens van woede en inadequatie naar boven.
  • De hoog functionerende/exhibitionistische narcist is extravert, energiek en welbespraakt, maar heeft ook een overdreven eigendrunk. Dit type narcist gebruikt de narcistische trekken om doelen te bereiken en om zichzelf te motiveren.
  • De kwaadaardige/’grandioze’ narcist lijkt niet de lijden onder gevoelens van inadequatie en is niet vatbaar te zijn voor andermans gevoelens (behalve woede). Deze groep hunkert naar interpersoonlijke macht en controle en gebruikt manipulatie om dit doel te bereiken. Ze tonen weinig berouw, hebben een overdreven hoge zelfwaardering en bijhorende gevoelens, en dragen erg veel woede in zich mee.

Andere onderzoeken, waaronder [4], suggereren dat er twee NPS subtypen zijn: narcistische grootsheid en narcistische kwetsbaarheid.

  • Narcistische grootsheid: dit type narcisten heeft grootse fantasieën, de neiging om mensen uit te buiten, met woede te reageren wanneer ze tegengesproken worden of ze beledigd zijn en gedraagt zich in een zelfopofferende manier als dit het beste is voor hun ego.
  • Narcistische kwetsbaarheid: dit type narcisten neemt kritiek vaak erg persoonlijk, heeft te maken met stemmingswisselingen afhankelijk van hun zelfvertrouwen op dat moment. Dit zelfvertrouwen kan snel geraakt worden door kritiek. Vaak kruipt dit type narcisten in de slachtofferrol, heeft erg veel moeite met het vertrouwen van anderen (vaak teleurgesteld in anderen). Ook kan deze groep zich schamen voor anderen als die niet voldoen aan de verwachtingen van de narcist.

De fragiele narcist lijkt erg op de narcistische kwetsbaarheid en de kwaadaardige narcist lijkt erg op de narcistische grootsheid. Meer onderzoek is nodig om met zekerheid te zeggen dat er sprake is van verschillende subtypen.

Hoe wordt iemand narcistisch?

Zowel verschillende opvoedstijlen als biologische aanleg kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van narcisme. Bepaalde opvoedstijlen lijken een goede voedingsbodem voor de ontwikkeling van ongezond narcisme of voor de biologische aanleg om tot uiting te komen. Specifiek de permissieve/toegeeflijke en autoritaire opvoedstijl kunnen zorgen voor veel interpersoonlijke problemen die weer kunnen leiden tot ongezond narcisme.

Permissieve en toegeeflijke opvoedstijl:

Narcisme kan zich ontwikkelen wanneer ouders of opvoeders hun kinderen teveel complimenteren voor iets. Wanneer kinderen horen dat ze bepaalde talenten hebben die anderen niet hebben, en/of nauwelijks kritiek te verduren krijgen, dan kunnen ze gaan geloven dat ze speciaal zijn. Sommige ouders geven hun kinderen complimenten waar dit eigenlijk niet gepast is (bijvoorbeeld je kind een groot cadeau geven als hij zijn kamer opruimt). Dit kan narcisme in de hand werken, omdat het kind dan een grootheidswaan kan ontwikkelen.

Autoritaire opvoedstijl:

De afwezigheid van liefde, of een gebrek aan empathie kan een kind voortdurende gevoelens van frustraties bezorgen. Helemaal wanneer het onduidelijk is voor het kind wanneer de ouders nu wel en niet empathie tonen. Deze onduidelijkheid kan zelfs traumatisch worden en leiden tot een ongezonde ontwikkeling: laag zelfbeeld, depressie, de behoefte hebben om anderen uit te buiten en uiteindelijk zelfs narcisme.

Authoritatieve opvoedstijl:

Deze opvoedstijl wordt gezien als de beste opvoedstijl. Beide ouders hebben belangrijke rollen als het gaat om de zorg van het kind: de ene ouder kan de zwaktes van de andere ouder opvangen. Door liefde en empathie te tonen en door responsief te zijn help je het kind om deze factoren eigen te maken.

(Advertentie. Scroll naar beneden voor meer informatie.)

Kan narcisme behandeld worden?

Narcisme kan behandeld worden! Maar, en er is een grote maar, het is erg lastig om iemand te behandelen die ervan overtuigd is geweldig, speciaal, uniek etc. te zijn. Daarbij komt ook dat narcisten geen professionele hulp zoeken, tenzij ze hiertoe gedwongen worden door een significante andere. Voor de significante andere (partner, ouders, kinderen en goede vrienden) kan het erg lastig zijn om met een narcist te leven. Het kan zelfs zo lastig zijn dat de partner dreigt te vertrekken als degene met narcisme geen hulp zoekt.
Schematherapie voor persoonlijkheidsstoornissen is bewezen effectiever dan oplossingsgerichte therapie en praattherapie (hetgeen veelal gebezigd wordt in de vorm van praten over de situatie en het verleden, door ervaren therapeuten). Uit onderzoek komt naar voren dat schematherapie een hogere herstelsnelheid laat zien, een grotere daling laat zien van depressieve klachten, er minder narcisten voortijdig stoppen met de therapie en bij narcisten een grotere toename in zowel sociaal als algemeen functioneren te zien is [2].

Literature

  • [1] Pincus, A. L., & Lukowitsky, M. R. (2010). Pathological narcissism and narcissistic personality disorder. Annual review of clinical psychology, 6, 421-446.
  • [2] Morf, C. C., & Rhodewalt, F. (2001). Unraveling the paradoxes of narcissism: A dynamic self-regulatory processing model. Psychological inquiry, 12, 177-196.
  • [3] Lukowitsky, M. R., Roberts, N. R., Lehner, A. N., Pincus, A. L., & Conroy, D. E. (2007). Differentiating forms of narcissism by achievement-related motives and interpersonal problems. In annual meeting of the Society for Interpersonal Theory and Research, Madison, WI.
  • [4] Pincus, A. L., Ansell, E. B., Pimentel, C. A., Cain, N. M., Wright, A. G., & Levy, K. N. (2009). Initial construction and validation of the Pathological Narcissism Inventory. Psychological assessment, 21, 365.
  • [5] Russ, E., Shedler, J., Bradley, R., & Westen, D. (2008). Refining the construct of narcissistic personality disorder: Diagnostic criteria and subtypes. American Journal of Psychiatry, 165, 1473-1481.