Omgaan met een narcistische collega.

Het navigeren door de complexiteit van werkrelaties kan uitdagend zijn, zeker wanneer je te maken hebt met een narcistische collega of collega die narcistische trekken vertoont. Inzicht in de verschillende soorten narcisme – fragiel, kwaadaardig en hoog-functionerend – is essentieel om hun gedrag te herkennen en strategieën te kunnen toepassen om jezelf te beschermen. Deze uitgebreide gids bespreekt hoe elk type narcist zich gedraagt in een professionele omgeving, hoe hun gedrag kan veranderen bij promotiekansen en welke effectieve methoden je kunt gebruiken om je welzijn en loopbaan te beschermen.

Narcisme op de werkvloer begrijpen

Narcisme wordt gekenmerkt door een opgeblazen gevoel van eigenwaarde, een diepe behoefte aan overdreven aandacht en bewondering, en een gebrek aan empathie voor anderen. Op de werkvloer kunnen deze kenmerken zich op zowel openlijke als subtiele manieren manifesteren, waardoor ze in eerste instantie lastig te herkennen zijn.

Sommige narcistische collega’s zijn openlijk arrogant, pronken met hun prestaties en kleineren de bijdragen van anderen. Anderen zijn juist meer verborgen in hun gedrag: ze ondermijnen collega’s op subtiele wijze terwijl ze zich voordoen als teamspelers.

Voor meer relevante informatie, ga naar:

Bij Barends Psychology Practice wordt narcisme behandeld en behandelen we ook slachtoffers van narcisme. Meld je hier aan om een gratis introductiesessie te boeken.

Hoe herken je narcistisch gedrag?

Subtiele ondermijning: Een narcistische collega doet zich bezorgd voor, terwijl hij of zij ondertussen anderen kleineert. Bijvoorbeeld: “Ik vind dat Sarah goed werk levert, maar ik hoorde dat ze moeite heeft met deadlines.”
Overdreven zelfpromotie: Ze sturen gesprekken voortdurend richting hun eigen prestaties en erkennen zelden het werk van het team.
Emotionele manipulatie: Ze gebruiken schuldgevoelens of vleierij om situaties te controleren, bijvoorbeeld: “Ik heb zoveel moeite gedaan voor dit project, het zou oneerlijk zijn als iemand anders de erkenning krijgt.”
Gebrek aan empathie: Ze bagatelliseren de problemen van collega’s, bijvoorbeeld: “We hebben allemaal wel wat, gewoon doorgaan.”

Door deze gedragingen vroegtijdig te herkennen, kun je beter omgaan met de situatie voordat het uitmondt in een giftige werkomgeving. Voor meer informatie, zie: NPS symptomen.

Wil je weten of je jezelf herkent in sommige (of alle) NPS-symptomen?

Het verschil tussen een narcistische collega en een narcistische leidinggevende

Hoewel een narcistische collega frustrerend en verstorend kan zijn, bekleedt een narcistische leidinggevende een machtspositie die hun schadelijke gedrag kan versterken. De impact van een narcistische collega blijft vaak beperkt tot teamdynamiek en interpersoonlijke werkrelaties. Een narcistische leidinggevende daarentegen heeft invloed op de baanzekerheid, loopbaanontwikkeling en het dagelijkse functioneren van medewerkers, wat hun gedrag veel ingrijpender maakt.

Een narcistische leidinggevende vertoont vaak dezelfde kenmerken als een narcistische collega – zoals manipulatie, gebrek aan empathie en buitensporige zelfpromotie – maar dan in versterkte vorm vanwege hun gezag. Ze eisen overdreven bewondering, nemen de eer op voor het werk van ondergeschikten of straffen degenen die hun ego niet strelen. In tegenstelling tot narcistische collega’s, die zich bezighouden met roddels of subtiele sabotage, kunnen narcistische leidinggevenden een angstcultuur creëren door middel van gaslighting, onrealistische eisen stellen en represailles nemen tegen wie hen durft tegen te spreken.

Bovendien strijden narcistische collega’s vaak nog om aandacht en promoties, terwijl een narcistische leidinggevende al de controle heeft over het team en zijn of haar wil kan opleggen zonder validatie van anderen. Dit maakt het voor medewerkers moeilijker om grenzen te stellen, omdat het risico op professionele repercussies groter is wanneer men hun gedrag probeert te begrenzen of aan te kaarten. Het begrijpen van deze verschillen is essentieel om passende strategieën te ontwikkelen voor elke situatie. Voor meer informatie over narcistische leidinggevenden, lees de uitgebreide gids: Hoe Om Te Gaan Met Een Narcistische Leidinggevende.

De Fragiele (Kwetsbare) Narcist als Collega

Fragiele, of kwetsbare, narcisten vertonen vaak een paradoxale mix van grootheidswaanzin en onzekerheid. In tegenstelling tot hun openlijke tegenhangers kunnen ze verlegen, overgevoelig en defensief overkomen. Hun behoefte aan bevestiging kan ertoe leiden dat ze voortdurend geruststelling zoeken bij collega’s, maar ze kunnen ook negatief reageren wanneer ze zich bekritiseerd of over het hoofd gezien voelen.

Waarom gedragen ze zich zo?

Hun gevoel van eigenwaarde is zeer instabiel, waardoor ze afhankelijk zijn van externe validatie.
Ze zien het succes van anderen als een persoonlijke mislukking en geloven dat erkenning een schaarse bron is.
Diep vanbinnen vrezen ze dat ze door de mand vallen als incompetent, wat hun defensieve houding en het afschuiven van schuld versterkt.

Voorbeelden van gedrag op de werkvloer:

Overgevoeligheid voor kritiek: Zelfs opbouwende feedback wordt ervaren als een persoonlijke aanval. Als een teamleider bijvoorbeeld kleine aanpassingen voorstelt in een rapport, kan een fragiele narcist dagenlang mokken of reageren met sarcastische opmerkingen zoals: “Mijn harde werk wordt ook nooit gewaardeerd.”

Jaloezie en wrok: Wanneer een collega lof krijgt of wordt gepromoveerd, voelt de fragiele narcist zich persoonlijk beledigd. Omdat hun gevoel van eigenwaarde afhankelijk is van superioriteit, zien ze andermans succes als bewijs van hun eigen tekortschieten. Ze kunnen mompelen: “Natuurlijk kreeg zij de promotie – ze weet precies hoe je politieke spelletjes speelt.”

Vermijden van verantwoordelijkheid: Als ze op een fout worden aangesproken, schuiven ze de schuld meteen af. Als een project bijvoorbeeld faalt door hun nalatigheid, kunnen ze zeggen: “Ik dacht dat John dat onderdeel zou doen. Het was niet mijn verantwoordelijkheid.”

Sociale terugtrekking: Wanneer ze zich niet gewaardeerd voelen, kunnen ze zich isoleren en weigeren deel te nemen aan teamvergaderingen of samenwerkingen. Ze zeggen dan bijvoorbeeld: “Niemand waardeert mijn inbreng toch.”

Inzicht in dit gedrag is essentieel om een ondersteunende werkomgeving te creëren en potentiële conflicten te beperken.

De Kwaadaardige Narcist als Collega

Kwaadaardige narcisten combineren narcistische trekken met antisociaal gedrag, wat hen bijzonder uitdagend maakt in een professionele context. In tegenstelling tot fragiele narcisten zijn zij niet alleen onzeker, maar kunnen ze ook bewust wreed en manipulatief zijn.

Waarom gedragen ze zich zo?

Ze floreren op controle en macht en gebruiken manipulatie als middel om dominantie te behouden.
Ze missen empathie, waardoor ze anderen kunnen kwetsen zonder schuldgevoel.
Ze zien collega’s als bondgenoten of bedreigingen, wat leidt tot extreme competitiviteit en paranoia.

Voorbeelden van gedrag op de werkvloer:

Manipulatieve tactieken: Een kwaadaardige narcist kan valse geruchten verspreiden om een collega te schaden of andermans werk als het zijne presenteren. Bijvoorbeeld: “Ik moest gisteravond Sarah’s hele presentatie opnieuw maken. Het was een rommel voordat ik ingreep.”

Gebrek aan empathie: Ze nemen meedogenloze beslissingen zonder rekening te houden met de impact op anderen. Als een collega persoonlijke problemen heeft, zeggen ze: “Dat is niet mijn probleem. Werk is werk.”

Agressiviteit: Wanneer ze zich bedreigd voelen, kunnen ze verbaal agressief worden of intimidatie gebruiken, zoals schreeuwen tijdens vergaderingen of dreigementen over baanzekerheid.

Paranoia: Ze geloven vaak dat anderen hen proberen te ondermijnen, waardoor ze preventief handelen tegen vermeende bedreigingen. Bijvoorbeeld door te proberen een collega te laten ontslaan voordat ze zelf worden aangesproken op hun falen.

Om te kunnen omgaan met kwaadaardige narcisten is waakzaamheid en een duidelijke afbakening van grenzen noodzakelijk om jezelf te beschermen tegen hun toxische invloed.

De Hoogfunctionerende Narcist als Collega

Hoogfunctionerende narcisten zijn vaak charismatisch, ambitieus en zeer bekwaam, waardoor ze in eerste instantie niet als toxisch worden herkend. In tegenstelling tot fragiele of kwaadaardige narcisten vertonen ze zelden openlijk destructief gedrag, maar hun onverzadigbare honger naar succes kan spanningen veroorzaken in het team.

Waarom gedragen ze zich zo?

Hun zelfbeeld hangt sterk samen met prestaties, waardoor ze extreem competitief zijn.
Ze gedijen op bewondering en zijn bedreven in het manipuleren van sociale verhoudingen om een positief imago te behouden.
Ze zien relaties als transacties en gaan alleen verbindingen aan wanneer dat hun carrière ten goede komt.

Voorbeelden van gedrag op de werkvloer:

Strategische zelfpromotie: Een hoogfunctionerende narcist zorgt ervoor dat zijn of haar prestaties worden opgemerkt, terwijl de bijdragen van anderen worden geminimaliseerd. Ze zeggen bijvoorbeeld: “Ik moest het hele project bijsturen om het op dit niveau te krijgen,” terwijl hun rol beperkt was.

Charmant maar berekend contact: Ze bouwen bewust relaties op met invloedrijke collega’s en beslissingsnemers, maar zijn onverschillig tegenover collega’s die hen niet vooruit helpen. Ze kunnen warm en enthousiast zijn tegenover leidinggevenden, maar koel en afwijzend tegenover junior medewerkers.

Kansen benutten: Bij een mogelijke promotie intensiveren ze hun inspanningen, waarbij ze hun successen uitlichten en subtiel hun concurrenten in diskrediet brengen. Als ze worden aangesproken, zeggen ze bijvoorbeeld: “Ik wil gewoon wat het beste is voor het bedrijf – en ik ben de logische keuze voor deze rol.”

Selectieve samenwerking: Ze werken samen wanneer het hen iets oplevert, maar vermijden projecten die hun status niet verhogen. Als ze deelnemen aan een teamproject, zorgen ze ervoor dat zij de meeste erkenning krijgen en delegeren ze de minder aantrekkelijke taken.

Hoewel hoogfunctionerende narcisten productief en succesvol kunnen zijn, veroorzaakt hun egocentrische aard vaak spanningen binnen het team. Door hun tactieken te herkennen, kunnen collega’s bewuster met hen omgaan en gezonde professionele grenzen behouden.

Gedragsveranderingen bij Promotiekansen

Narcistische collega’s kunnen opvallende gedragsveranderingen vertonen zodra zich een promotiekans voordoet. Veel van hen zijn er bedreven in om zich rustig op de achtergrond te houden zolang er weinig doorgroeimogelijkheden zijn, maar zodra er een opening is, verandert hun houding vaak drastisch.

Voorbeelden van gedrag:

Toegenomen competitiviteit: Ze werken plots tot laat en melden zich vrijwillig voor prestigieuze projecten — niet uit toewijding, maar om collega’s te overtreffen.
Verhoogde manipulatie: Een kwaadaardige narcist kan geruchten verspreiden om concurrenten zwart te maken. Bijvoorbeeld: “Ik hoorde dat Mark moeite heeft met deadlines — denk je echt dat hij geschikt is voor een leidinggevende functie?”
Tijdelijke onderdanigheid: Een hoogfunctionerende narcist wordt ineens overdreven vriendelijk tegen de leidinggevende en zegt overal ja op om in de smaak te vallen. “Wat een geweldig idee, meneer. Ik stond net op het punt iets gelijkaardigs voor te stellen!”

Waarom is het belangrijk dit te herkennen?

Als je deze gedragsveranderingen niet opmerkt, loop je het risico slachtoffer te worden van kantoorpolitiek of onverwachte tegenslagen in je carrière. Narcistische collega’s zijn vaak meesters in het manipuleren van percepties, wat betekent dat ze jouw reputatie kunnen ondermijnen of met jouw prestaties gaan lopen zonder dat je het in de gaten hebt. Als je hun tactieken niet doorziet, is de kans groot dat jij wordt gepasseerd voor een promotie waar je ook op mikte.

Daarnaast kan onbeheerst narcistisch gedrag de teamgeest aantasten en de werkomgeving toxisch maken. Wanneer promoties eerder een strijdtoneel van manipulatie dan een beloning op basis van verdienste worden, daalt de moraal en neemt de productiviteit af. Het herkennen van deze gedragsverschuivingen stelt je in staat om je strategie aan te passen en te zorgen dat je prestaties erkend worden en je reputatie beschermd blijft.

Jezelf Beschermen tegen de Narcistische Collega

Het is essentieel om strategieën te hanteren om je professionele welzijn te beschermen wanneer je te maken hebt met narcistische collega’s. Als je jezelf niet beschermt, kun je jezelf voortdurend in twijfel trekken, geïsoleerd raken op het werk of zelfs opgebrand raken door de emotionele belasting van de interacties met toxische personen. In extreme gevallen kun je promoties mislopen of het mikpunt worden van pesterijen.

Strategieën ter bescherming:

Stel duidelijke grenzen: Ga niet mee in hun emotionele spelletjes. Als ze je proberen te manipuleren, wees dan beleefd maar beslist. Bijvoorbeeld: “Ik bespreek werkzaken liever rechtstreeks met het management dan via roddels.”
Documenteer interacties: Als een narcistische collega je stelselmatig ondermijnt, houd dan gedetailleerde aantekeningen bij van je werk en gesprekken, voor het geval je jezelf moet verdedigen.
Blijf emotioneel op afstand: Laat hun gedrag je zelfvertrouwen niet beïnvloeden. Richt je in je communicatie op feiten in plaats van gevoelens. Laat ook geen emoties zien, zodat ze daar geen misbruik van kunnen maken.
Zoek steun: Raadpleeg vertrouwde collega’s, een mentor of de HR-afdeling als je met extreme situaties te maken hebt.
Focus op je prestaties: Zorg ervoor dat je werk voor zichzelf spreekt, zodat je minder kwetsbaar bent voor hun manipulaties.

Wat gebeurt er als je jezelf niet beschermt?

Als je deze beschermingsstrategieën niet toepast, loop je het risico de zondebok te worden voor de tekortkomingen van de narcist. Narcisten zijn meesters in het afschuiven van schuld en het afleiden van de aandacht van hun eigen fouten — vaak ten koste van hun collega’s. Je kunt ook buitengesloten raken van kansen, omdat narcisten zichzelf als “de ster” willen positioneren en stilletjes anderen in diskrediet brengen die ze als concurrentie zien.

Bovendien kan langdurige blootstelling aan narcistische manipulatie leiden tot verhoogde stress, angstklachten en zelfs depressie. De psychologische tol van constante gaslighting, ondermijning en werkdrama heeft invloed op zowel je carrière als je algemene welzijn. Daarom is het cruciaal om waakzaam te blijven, interacties vast te leggen en grenzen te stellen om zowel je professionele ontwikkeling als je mentale gezondheid te beschermen.

Het begrijpen van de nuances van narcistisch gedrag op de werkvloer stelt je in staat om complexe interpersoonlijke dynamieken effectief aan te pakken. Door de signalen te herkennen en beschermende maatregelen te nemen, kun je bijdragen aan een gezondere werkomgeving die samenwerking en succes bevordert.